۰۱
فروردين ۹۸
نویسندگان
دکترعلیرضا حسینی
استادیار زبان و ادبیات عرب دانشگاه کوثر بجنورد، بجنورد، ایران (نویسنده مسئول)
پوریا اسمعیلی
دانشجوی دکترای تاریخ ایران دوران اسلامی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین، ایران
چکیده
در میان متون پهلوی عصرساسانی ارداویراف نامه ازاهمیت وجایگاه ویژه ای برخوردار است. مهد رستاخیز ایران، دستاورد یک سلسله پادشاهی جدید در ایالت پارس بود، ناحیه ای باستانی در ایران زمین که قرن ها پیش نخستین قبایل آریایی در آن مستقر شده بودند. تاج و تخت شاهنشاهی ایران در اختیار سلاله ای از پادشاهان ملی قرار گرفت که با نفی چنین امتیازی برای اشکانیان، خود را اعقاب هخامنشیان و تنها وارثان مشروع سلطنت این خطۀ پهناور نامیدند. با تأسیس سلسله ساسانی در سال 226.م و رسمی شدن مذهب زرتشت توسط اردشیر بابکان (226-241.م) بنیانگذار این سلسله، روحانیون زرتشتی از قدرت خاصی بهره مند شدند به طوریکه پس از خاندان شاهی با نفوذترین طبقه در ایران بودند و بر زندگانی مردم نظارت داشتند و با گذشت زمان از راه کفاره و صدقه املاک و اراضی فراوانی تصاحب کردند و در دوران ضعف ساسانیان نیز در عزل و نصب شاهان نقش مهمی را ایفا نمودند. اما به تدریج فساد آنان بر همگان آشکار گردید و اعتماد و انگیزه اکثریت جامعه نسبت به این طبقه قدرتمند سلب شد. در چنین شرایطی بود که روحانی بزرگ ارداویراف به معراج رفت، وی یکی از موبدان صاحب معراج بوده که در اواخر دوره ساسانی پس از صرف داروهای مخدر طی یک رویای هفت روزه، از جهان دیگر دیدار نمود و سرانجام مشاهدات خویش از بهشت و دوزخ را در کتابی گرداوری کرد تا بدین طریق دیانت زرتشت را احیاء نماید و تردید مردمان را پیرامون آخرت از بین ببرد و چهره روحانیت و حاکمان ساسانی را منزه جلوه دهد وآنان را آموزگاران راستین معرفی کند و سرپیچی از فرامین را گناه بزرگ بشمارد. در واقع با ترساندن مردم قصد داشت آنها را مطیع روحانیون زرتشتی کرده تا حاکمیت استبدادی خود را در جامعه مشروعیت ببخشند. بنابراین سؤال اصلی این پژوهش آن است که چرا ارداویراف در این گزارش بیشتر به دوزخ و عذاب های سنگین می پردازد؟ فرضیه حاصله این است که ارداویراف از یک سو مردمان را به پرهیز از گناه پند داد و از سوی دیگر، به آنان فهماند که سرپیچی از فرامین موبدان عواقب وخیمی را به همراه دارد تا بدین ترتیب نفوذ روحانیون را حفظ نماید. این مقاله با استفاده از روش پژوهش تاریخی مبتنی بر توصیف و تحلیل ابعاد و زوایای موضوع را بررسی می نماید. یافته های پژوهش نشان می دهد که در دوره ساسانی موبدان زرتشتی و سلاطین با بهره گیری از دین همواره خواسته های خود را بر مردم تحمیل می کردند و آنان را تحت فشار قرار می دادند. بنابراین سرنوشت نیکوکاران و بدکاران در ارداویراف نامه علی الظاهر در آخرت نشان داده شده است، اما در اصل نمونه های زمینی پاداش و عقوبت مردمان توسط حاکمان می باشد که این مسئله بیانگر بحران های سیاسی و اجتماعی در واپسین سالهای حکومت ساسانیان است. بدین طریق انجام تحقیقی منسجم و علمی پیرامون آخرت شناسی و نیز تبیین افکار ارداویراف در فضای سیاسی و اجتماعی ایران عصر ساسانی مهم است. بنابراین پرداختن به چنین موضوعی در جهت شناخت بیشتر تاریخ و فرهنگ ساسانیان ضروری می باشد.
واژگان کلیدی: ارداویراف، آخرت شناسی، دیانت ساسانیان، زرتشت، متون پهلوی.
همایش بین المللی"ایران و جهان در آینه تاریخ"، با همکاری دانشگاه صوفیه بلغارستان (کلیمنت اخریدسکی) و مرکز مطالعات ایران، بالکان و اروپای مرکزی، فوریه 2019.
