پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به عنوان یکی از مراکز پژوهشی وابسته به «وزارت علوم، تحقیقات و فناوری» از دیرپاترین مراکز رسمی پژوهشی در قلمرو علوم انسانی مبتنی بر دیدگاه‌های اسلامی به شمار می‌‌رود. پژوهشگاه در گذر چند دهه تلاش و تکاپو، با یاری جستن از دانشوارن فرهیخته حوزوی و دانشگاهی، گام‌هایی بلند، در مسیر تحول علوم انسانی برداشته است.
تاریخچه
این مرکز از سال ۱۳۶۱ با نام دفتر همکاری «حوزه و دانشگاه» پایه نهاده شد و بر پایه رهنمودهای امام خمینی «ره» با هدف اجرای مقدماتی طرح «بازسازی علوم انسانی»، پای در راه نهاد و در مسیر بالندگی و تحقق منویات مقام معظم رهبری «مدظله العالی» و مفاد اسناد بالادستی علمی کشور اقدامات قابل توجهی را انجام داده است. درحال حاضر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه یکی از قطب‌‌های تحول در علوم انسانی برشمرده می‌‌شود و با پیشینه بیش از ۳۵ سال تکاپوی درخشان از رهگذر گسترش قلمرو پژوهشی، آموزشی و ترویجی در اسلامی سازی علوم انسانی به دستاوردهای تابناکی دست یافته است.
مرحله اول شکل گیری
در این مرحله، هدف اصلی، تقارن فکری همکاران طرح مقدماتی «بازسازی علوم انسانی» بود که این مقصود در ضمن دو برنامه همزمان، برآورده شد:
- تشکیل جلسات مشترک استادان و فضلای حوزه و دانشگاه در پنج رشته «اقتصاد»، «حقوق و علوم سیاسی»، «روان‌شناسی»، «جامعه شناسی» و «علوم تربیتی» به منظور بررسی سرفصل‌های دروس دانشگاهی و تهیه طرح‌‌واره‌های هریک از رشته‌‌های یاد شده. نتیجه این جلسات، شناسایی و تنظیم مسائل اساسی هر رشته و ارائه طرح هایی بود که در مرحله بعد، محور تحقیقات گروه‌ها قرار گرفت.
- تشکیل سمینارهایی به منظور ارائه نظام‌مند بینشهای اسلامی که در این سمینارها، آشنایی بیشتر دانشگاهیان با اصلاحات، مفاهیم و معارف اسلامی به منظور ایجاد تفاهم و نزدیکی فکری برای کار مشترک پژوهشی، محور اصلی کار قرارگرفت.
مرحله دوم شکل گیری
در این مرحله، تحقیق پیرامون محورهای تعیین شده در طرح، آغاز شد. بر این اساس هرگروه چندین کمیته تشکیل داده و هر کمیته عهده‌‌دار تحقیق در یک یا چند محور گردید. مقالات تهیه شده در کمیته‌‌ها، در جلسات مشترک، نقد و بررسی می‌‌شد سپس، مجموعه مباحث در یک نشست تخصصی مورد نقد و بررسی قرار می‌‌گرفت. مباحث فوق همراه با نقد و برسی آن، برای صاحب نظران حوزوی و دانشگاهی فرستاده می‌‌شد تا پیشنهادهای اصلاحی خود را ارسال نمایند. نتیجه این مرحله، تهیه بیش از ۲۰۰ عنوان مقاله پژوهشی همراه نقد و بررسی اساتید برجسته حوزه و دانشگاه بود.
مرحله سوم شکل گیری
در این مرحله، بازنگری و تکمیل جزوه‌‌ها و مقالات، به منظور تدوین آن‌ها در قالب کتاب، آغاز شد و بخشی از آن مقالات پس از بازنگری و اضافات کلی و با نگارشی نوین، انتشار یافت. در پی انتشار این کتاب‌‌ها و پس از وقفه‌‌ای کوتاه، با تقویت گروه‌‌های پژوهشی، روند تحقیقات شتاب بیشتری یافت. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه برای ارتباط بهتر حوزه و دانشگاه از سال ۱۳۶۹ به صورت یکی از نهادهای رسمی همکاری با سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها درآمد و پس از ۹ سال همکاری نزدیک با «سمت»، در سال ۱۳۷۷ تحت ریاست حجت الاسلام والمسلمین آقای علیرضا اعرافی به دلیل توفیق قابل توجه در پژوهش و تولید آثار علمی بایسته، با حمایت‌های مقام معظم رهبری «مدظله العالی»، شورای عالی حوزه علمیه قم و وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری و بر اساس تصویب شورای گسترش آموزش عالی با نام «پژوهشکده حوزه و دانشگاه» به جمع مؤسسات زیر مجموعه وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری پیوست و درسال ۱۳۸۳، با موافقت شورای گسترش آموزش عالی، پژوهشکده حوزه و دانشگاه به «مؤسسه پژوهشی» تبدیل شد و در پایان همان سال با توجه به سوابق پژوهشی و پیشینه تحقیقاتی و توان مناسب به «پژوهشگاه حوزه و دانشگاه» ارتقاء یافت.
هم اینک پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با برخورداری از ۱7 گروه پژوهشی (روان‌شناسی، علوم تربیتی، خانواده، فلسفه علوم انسانی، اقتصاد، مدیریت، جامعه شناسی، علوم سیاسی، حقوق، قرآن پژوهی، فلسفه و کلام و تاریخ) که در قالب سه پژوهشکده علوم رفتاری، علوم اجتماعی و علوم اسلامی سازماندهی شده اند و با یاری جستن از ۵۰ عضو هیأت علمی دارای تحصیلات توأمان حوزوی – دانشگاهی و بیش از ۱۹۰ پژوهشگر هم‌طراز اعضای هیأت علمی، حاصل تجارب خود را در مسیر تولید علوم انسانی مبتنی بر منابع اسلامی در دسترس جامعه علمی ایران و جهان قرارداده است.
دستاوردها
- تلاش جدی در برآوردن نیازهای پژوهشی نهادها و دستگاه‌‌های سیاست‌گذار و اجرایی کشور و ارائه خدمات پژوهشی، آموزشی و مشاورهای؛
- نقش آفرینی در نشست‌‌ها و کمیته‌‌های تخصصی در در سطوح کشوری، منطقه‌‌ای و محلی بویژه شورای تخصصی تحول و ارتقاء علوم انسانی؛
- همکاری در تدوین سرفصل‌‌ها و درسنامه‌‌های علوم انسانی؛
- همکاری و مساعدت با ناشران داخلی و بین المللی در نشر و ترجمه آثار پژوهشگاه؛
- برگزاری بیش از 50 عنوان کرسی علمی ترویجی، نوآوری و نظریه‌‌پردازی؛
- برگزاری بیش از ۴۵۰ عنوان نشست علمی - تخصصی در زمینه ترویج علوم انسانی اسلامی؛
- فعال‌سازی مرکز رشد با عنوان «شرکت نویدبخش رهایی» و مشارکت در اجرای طرح «پاک‌سازی و مقاوم‌سازی مناطق روستایی و شهری استان هرمزگان از اعتیاد به مواد مخدر و طلاق»؛
- مشارکت در فعال‌سازی هسته فناور با عنوان «مؤسسه نوید نیایش» به منظور ارائه خدمات آموزشی بالینی سلامت و مراقبت بر اساس روان‌شناسی و دین؛
- فعال سازی مرکز مشاوره خانواده – کلینیک تخصصی اسلامی روانشناختی در حوزه ازدواج و خانواده.
- امضا و عملیاتی نمودن بیش از ۱۳۵ عنوان تفاهم‌‌نامه با مراکز معتبر ایران و جهان؛
- ارائه بیش از ۵۰۰ مورد خدمات مشاورهای و کلینیکال پژوهشی به سازمان و نهادهای متقاضی؛
- انتشار ۵ نشریه علمی – پژوهشی و ۱ نشریه علمی – تخصصی؛
- چاپ و نشر بیش از 500 عنوان کتاب در حوزه علوم انسانی مبتنی بر دیدگاه‌های اسلامی؛
- دستیابی به بیش از ۱۷۰ رتبه در جشنواره ها و محافل علمی کشور؛
- حضور و مشارکت در برگزاری همایش ها و مجامع علمی بین المللی؛
- برگزاری بیش از ۲۰ دوره تحصیلات تکمیلی.
