ابن اثیر جَزَری کنیه سه برادر از اهالی جزیره ابن عمر در منطقه جزیره ابن عمر در نزدیکی شهر موصل در عراق و جنوب خاوری ترکیه امروزی است که هر سه ادیب، مورخ، راوی حدیث و دانشمند برجسته‌ای در قرن ششم هجری بوده‌اند.1
ابوالکرم محمد بن عبدالکریم موصلی جزری از علمای شافعی بود از وی سه پسر ماند از این قرار: نخست ابوالسعادت مجدالدین مبارک بن محمد بن عبدالکریم (۶۰۶–۵۴۴ ه ق) برادر دوم ابوالحسن علی بن ابوالکرم محمد از دانشمندان قرن ششم و صاحب اطلاعات وسیع در فقه و حدیث و اصول و ادب بوده است. وی کتابی مهم در ذکر لغات غریبهٔ حدیث دارد بنام النهایه فی غریب الحدیث، الانصاف در تفسیر، البدیع در شرح فصول ابن دهان، الشافی در شحر فصول ابن دهان، الشافی در شرح مسند امام شافعی، جامع الاصول فی احادیث الرسول و مناقب الاخبار. برادر سوم به نام عزالدین علی بن محمد یا عزالدین ابوالحسن جزری است (۶۳۰–۵۵۵ ه ق) که در بین اهل فن هر گاه ابن الاثیر گفته شود مقصود همین علی بن محمداست. از بزرگترین و مشهورترین مورخان و محدثان اسلامی میباشد. قبر او در نزدیکی مرقد کاظمین است. آثاری که از او بجا مانده عبارتند از:
1. اسد الغابه فی معرفة الصحابه در احوال هفت هزار و پانصد تن از صحابهٔ محمد
2. کتاب تاریخ اتابکان موصل
3. کتاب تحفة العجائب و طرفة الغرائب
4. کتاب جامع الکبیر فی علم البیان
5. الکامل فی التاریخ که وقایع مهم جهان را از اول آفرینش تا سال ۶۲۷ ه ق در آن نوشته‌است و آن به تاریخ ابن اثیر معروف است.
6. کتاب اللباب فی معرفة الانساب که آنرا از کتاب انساب سمعانی تلخیص کرده‌است..2
ابن الاثیر از مردم جزیرهٔ ابن عمر از جزایر داخلی دجله در شمال موصل بود او اوایل عمر خود را به تحصیل فنون ادب در موصل و بغداد و شام گذرانده و پس از آن که در تاریخ و لغت و انساب سرآمد مردم عصر خود شد در موصل انزوا اختیار کرده و اوقات خود را به تألیف گذراند. بزرگ ترین و معروف ترین کتاب او تاریخ بزرگ اوست به نام الکامل فی التاریخ که تاریخ عمومی عالم است سال به سال از ابتدای خلقت تا سال دو سال پیش از مرگ مولف و در این تاریخ ابن الاثیر که خود معاصر با استیلای مغول بوده از اواخر عهد قراختائیان و خوارزمشاهیان تا اواخر ایام سلطان جلال الدین منکبرنی وقایع را به دقت ضبط کرده و او اولین مورخی است که وقایع دورهٔ استیلای قوم مغول را نسبتاً مفصل در کتاب خود آورده است و در جمع آوری آن ها از مردم نهایت کوشش را بکار برده است و به همین جهت کتاب او یکی از مهم ترین منابع تاریخ مغول به شمار می‌رود.3
پانویس
1- اسدالغابه
2- معین، فرهنگ فارسی، جلد پنجم، ص ۷۹.
3- اقبال آشتیانی، تاریخ مغول، ص ۴۸۹.
