نویسندگان
دکتر علیرضا حسینی استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه کوثر بجنورد، بجنورد، ایران. (نویسنده مسئول)
دکتر حسن اعظمی خویرد استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
دکتر مریم بخشنده مدرس مدعو گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه کوثر بجنورد، بجنورد، ایران.
پوریا اسمعیلی دانشجوی دکترای تاریخ ایران دوران اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین، قزوین، ایران.
چکیده
بینامتنی نظریه ای است که به روابط بین متون می پردازد؛ بدینشکل که هر متن را به منزلة دگرگون سازی متون گوناگون گذشته و یا همزمان با آن می داند. بر این اساس، داد و ستدهای ادبی به شکلهای مختلف در ادبیات ملل وجود دارد و کمتر ادبیاتی را میتوان یافت که به صورت محدود حرکت کند. اشعار عربی خراسان در قرنهای چهارم و پنجم، به دلیل تأثیرپذیری از الگوهای پیشین ادبیات عربی، میتواند نمونه خوبی برای تأثیرپذیری از شاهکارهای شعر کهن عربی، بهویژه معلقات باشد. با بررسی های این اشعار، مجموعهای گسترده از اشعاری مشابه با ساختار و بدنه معلّقات به دست میآید که نشان از تأثیرپذیری آنها از معلّقات دارد. در پژوهش حاضر تلاش بر آن است تا با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی جلوههای بینامتنیت این اشعار با معلّقات و علل و عوامل آن مورد بررسی قرار گیرد. برداشت نهایی نشان میدهد که ظهور اسلام، آمیزش عربها با خراسانیان، جایگزینی خط عربی به جای خط پهلوی و حمایت حاکمان از محافل ادبی ازجمله عوامل برونمتنی ایجاد روابط بینامتنی شعرای خراسان با معلقات است و این تأثیرپذیری از بُعد درونمتنی بیشتر از نوع نفی جزئی بوده و در سویههای واژه، ساختار و مضمون مشهود است.
کلیدواژه ها: بینامتنی، اشعار عربی خراسان، معلّقات، نفی جزئی، محافل ادبی.
منبع
دو فصل نامه علمی پژوهش های بین رشته ای ادبی (ادبیات و پژوهش های میان رشته ای سابق) (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، سال اول، شماره 1، بهار و تابستان 1398.