کتاب جستارهایی در مناسبات شهر و شهرنشینی در دوره سلجوقیان توسط پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شده است. این کتاب در 2 بخش و 5 فصل موضوعاتی مانند: الگوشناسی شهر ایرانی در دوره سلجوقی، پیشینه شناسی و تحلیل الگوی شهر ایرانی اسلامی، شهر سلجوقی: تکامل؛ شکل یابی و هویت یابی، شکل شناسی شهر دوره سلجوقی، مناسبات اقتصادی – اجتماعی شهرهای دوره سلجوقی، وضعیت تولید کالایی و وضعیت مبادله و توزیع در شهرها را بررسی کرده است.
دکتر یوسفی فر در مقدمه این کتاب با اشاره به اینکه تمدن ها از سه عنصر اصلی انسان، شهر و جهان بینی فراهم آمده اند، چنین نوشته است: «فهم پدیده شهر در تاریخ میانه ایران در جهت دهی، تعمیق برداشت و ارزیابی مناسبات قدرت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مسلط بر آن جامعه تاثیر به سزایی می گذارد. از بدو تشکیل حکومت در ایران، فرمانروایان هم به تاسیس شهر مبادرت می کردند و هم از آن به عنوان مقر حکومت خود و نمایندگانشان با اعمال حکومتی دیگر بهره می بردند. بررسی وضعیت سیاسی شهر امکان درک و فهم مناسبات سلطه، ساختار سیاسی، تعامل گروه های اجتماعی با حکومت و مسائل مشابه دیگر را فراهم می آورد. همچنین مهم ترین ویژگی حکومت را در ایران که اختصاص سهم قابل توجهی از مازاد تولید جامعه به خود است می توان بررسی کرد و از روابط مالی حکومت با شهر، کیفیت تولید اقتصادی، مبادله در شهرها، سرنوشت مازاد تولید شهری و مسائل گوناگون این حوزه از جمله وضعیت شکل گیری مناسبات بازرگانی و ... آگاه شد.»
نویسنده انتخاب دوره سلجوقیان برای بررسی در این کتاب را نیز اینگونه شرح می دهد: «دوره سلجوقی در تاریخ ایران همچون حلقه واسطی است که میراث شهر نشینی و شهرگرایی دوره تمدن اسلامی را در خود پروراند و به مراحل بالاتری رساند و از سوی دیگر به دنبال ورود مغولان به سرزمین ایران و جوامع اسلامی دیگر، مسیر تکاملی تجربه شهرنشینی ایرانی – اسلامی دچار گسست شد. تمدن اسلامی در قرون چهارم و پنجم هجری قمری در مرحله شکوفایی و تحقق ابعاد اجتماعی ویژه خود در سرزمین های مرکزی اسلامی قرار داشت. سپس در قرن پنجم به ویژه قرن ششم هجری قمری مرحله زوال و نشیب در تمدن اسلامی ظاهر گشت. در این بین شهر ایرانی دوره سلجوقیان از یک سو دوره با شکوه تمدنی اسلامی را تجربه کرد و از سوی دیگر موقعیت اجتماعی – اقتصادی و فرهنگی مناسبی را، که در این دوره برای رشد مناسبات شهرنشینی به وجود آمده بود، تجربه نمود. بر این اساس شهر سلجوقی در مرحله فراتر از وضعیت شهرنشینی تمدن اسلامی قرار گرفت. مطالعه نمونه تاریخی چنین شهری باعث می شود تا با اطمینان خاطر از تحقق و بروز فرآیندهای اصلی اجتماعی و اقتصادی تمدن اسلامی، به ارزیابی و تبیین موضوعات این پژوهش در دوره فراز و فرود حکومت سلجوقیان پرداخت.»
